Categories, Aristotle, Latin translation by Boethius, first recension, edited by Minio-Paluello
http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.en_US
Creative Commons Attribution 4.0 International License
Exclusive of rights held and licenses offered by rightsholders of the source or
sources listed below, this data file, insofar as it constitutes an independent work,
is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
http://id.lib.harvard.edu/aleph/000987221/catalog
http://www.worldcat.org/oclc/912995321
Aristoteles latinus. 1. 1-5, Categoriae vel praedicamenta : translatio Boethii -
editio composita translatio Guillelmi de Moerbeka, lemmata e simplicii commentario
decerpta pseudo-Augustini paraphrasis themistiana
tag:kalvesmaki.com,2014:tan-t:ar.cat.grc.1949.minio-paluello:semantic-refs
Categories, Aristotle, Greek text by Minio-Paluello
http://dbpedia.org/resource/Categories_(Aristotle)
Aristotle, Categories
http://dbpedia.org/resource/Page_(paper)
page
http://dbpedia.org/resource/Column_(typography)
column
tag:textalign.net,2015:div-type:line:physical
physical line
http://viaf.org/viaf/299582703
tag:kalvesmaki.com,2014:self
Joel Kalvesmaki
tag:textalign.net,2015:stylesheet:convert-tan2017-to-tan2018
Stylesheet to populate a TAN-A-div file from collections.
Stylesheet at:
../do%20things/convert/convert%20TAN%202017%20to%20TAN%202018.xsl
http://schema.org/editor
Editor
Started new file.
TAN file updated to 2018 schemas.
LIBER ARISTOTELIS
DE DECEM PRAEDICAMENTIS
[1] Aequivoca dicuntur quorum nomen solum commune est,
secundum nomen vero substantiae ratio diversa, ut animal homo
et quod pingitur. Horum enim solum nomen commune est, secun
dum nomen vero substantiae ratio diversa; si enim quis assignet
quid est utrique eorum quo sint animalia, propriam assignabit
utriusque rationem.
Univoca vero dicuntur quorum et nomen commune est et se
cundum nomen eadem substantiae ratio, ut animal homo atque
bos. Communi enim nomine utrique animalia nuncupantur, et
est ratio substantiae eadem ; si quis enim assignet utriusque
rationem, quid utrique sit quo sint animalia, eandem assignabit
rationem.
Denominativa vero dicuntur quaecumque ab aliquo, solo
differentia casu, secundum nomen habent appellationem, ut a
grammatica grammaticus et a fortitudine fortis.
[2] Eorum quae dicuntur alia quidem secundum complexio
nem dicuntur, alia vero sine complexione. Et ea quae secundum
complexionem dicuntur sunt ut homo currit, homo vincit; ea
vero quae sine complexione, ut homo, bos, currit, vincit.
Eorum quae sunt alia de subiecto quodam dicuntur, in subiecto
vero nullo sunt, ut homo de subiecto quidem dicitur aliquo
homine, in subiecto vero nullo est ; alia autem in subiecto quidem
sunt, de subiecto vero nullo dicuntur (in subiecto autem esse
dico quod, cum in aliquo sit non sicut quaedam pars, impossibile
est esse sine eo in quo est), ut quaedam grammatica in subiecto
quidem est in anima, de subiecto vero nullo dicitur, et quoddam
album in subiecto est in corpore (omnis enim color in corpore est) ;
alia vero et de subiecto dicuntur et in subiecto sunt, ut scientia in
subiecto quidem est in anima, de subiecto vero dicitur de gramma
tica ; alia vero neque in subiecto sunt neque de subiecto dicuntur,
ut aliquis homo vel aliquis equus ; nihil enim horum neque in
subiecto est neque de subiecto dicitur. Simpliciter autem quae
sunt individua et numero singularia nullo de subiecto dicuntur,
in subiecto autem nihil ea prohibet esse; quaedam enim gramma
tica in subiecto est.
[3] Quando alterum de altero praedicatur ut de subiecto, quae
cumque de eo quod praedicatur dicuntur, omnia etiam de subie
cto dicentur, ut homo de quodam homine praedicatur, animal
vero de homine, ergo et de quodam homine animal praedicabi
tur ; quidam enim homo et homo est et animal.
Diversorum generum et non subalternatim positorum diversae
secundum speciem et differentiae sunt, ut animalis et scientiae;
animalis quidem differentiae sunt ut gressibile et volatile et bipes,
scientiae vero nulla harum est ; neque enim scientia ab scientia
differt in eo quod bipes est. Subalternorum vero generum nihil
prohibet easdem esse differentias ; superiora enim de subterioribus
generibus praedicantur, quare quaecumque praedicati differentiae
fuerint, eaedem erunt etiam subiecti.
[4] Eorum quae secundum nullam complexionem dicuntur
singulum aut substantiam significat aut quantitatem aut quali
tatem aut ad aliquid aut ubi aut quando aut situm aut habitum
aut facere aut pati. Est autem substantia quidem ut figuratim
dicatur ut homo, equus; quantitas ut bicubitum, tricubitum;
qualitas ut album; ad aliquid ut duplum, maius; ubivero ut in
Lycio; quando autem ut heri; situs vero ut sedet, iacet; habere
autem ut calciatus, armatus ; facere vero ut secare, urere ; pati
vero ut secari, uri. Singula igitur eorum quae dicta sunt ipsa
quidem secundum se in nulla affirmatione dicuntur, horum autem
ad se invicem complexione affirmatio fit. Videtur enim omnis
affirmatio vel falsa esse vel vera; eorum autem quae secundum
nullam complexionem dicuntur neque verum quicquam neque
falsum est, ut homo, album, currit.
[5] DE SUBSTANTIA. -Substantia autem est, quae proprie et
principaliter et maxime dicitur, quae neque de subiecto praedi
catur neque in subiecto est, ut aliqui homo vel aliqui equus.
Secundae autem substantiae dicuntur, in quibus speciebus illae
quae principaliter substantiae dicuntur insunt, hae et harum
specierum genera; ut aliquis homo in specie quidem est in ho
mine, genus vero speciei animal est ; secundae ergo substantiae
dicuntur, ut est homo atque animal. Manifestum est autem ex
his quae dicta sunt quoniam eorum quae de subiecto dicuntur ne
cesse est et nomen et rationem de subiecto praedicari, ut homo de
subiecto dicitur aliquo homine, et praedicatur nomen ; namque
hominem de aliquo homine praedicabis. Ratio quoque hominis
de aliquo homine praedicabitur ; quidam enim homo et homo est.
Quare et nomen et ratio praedicabitur de subiecto. Eorum vero
quae sunt in subiecto, in pluribus quidem neque nomen de
subiecto neque ratio praedicatur, in quibusdam vero nomen
quidem nihil prohibet praedicari, rationem vero impossi bile est ;
ut album, cum in subiecto sit corpore, praedicatur de subiecto
(dicitur enim corpus album), ratio vero albi numquam de corpore
praedicabitur. Cetera vero omnia aut de subiectis dicuntur
primis substantiis aut in eisdem subiectis sunt. Hoc autem
manifestum est ex his quae singulatim proferuntur; ut animal
de homine praedicatur, quare et de aliquo homine praedicabitur;
nam si de nullo aliquorum hominum diceretur, nee de ipso
homine praedicaretur omnino. Rursus color in corpore est; ergo
et in aliquo corpore ; nam si in nullo esset corporum singulorum,
nec in corpore esset omnino. Quocirca cetera omnia aut de
subiectis primis substantiis dicuntur aut in subiectis ipsis sunt.
Si ergo primae substantiae non sunt, impossibile est aliquid esse
ceterorum. Omnia enim alia aut de ipsis subiectis dicuntur aut
in subiectis ipsis sunt ; quare, si primae substantiae non sunt,
impossibile est aliquid esse ceterorum.
Secundarum vero substantiarum magis est species substantia
quam genus; propinquior enim est primae substantiae. Si enim
quis primam substantiam quid sit assignet, evidentius et conve
nientius assignabit speciem proferens quam genus, ut de aliquo
homine evidentius assignabit hominem proferens quam animal ;
illud enim magis est proprium alicuius hominis, hoc vero com
munius. Et aliquam arborem assignans, evidentius assignabit
arborem nominans quam plantam. Amplius primae substantiae,
propterea quod aliis omnibus subiacent et omnia cetera vel de
ipsis praedicantur vel in ipsis sunt, idcirco maxime substantiae
dicuntur. Quemadmodum autem primae substantiae ad omnia
cetera se habent, ita sese species habet ad genus; subiacet enim
species generi; etenim genera de speciebus praedicantur, species
vero de generibus non convertuntur. Quocirca etiam ex his
species genere magis est substantia. Ipsarum vero specierum
quae genera non sunt, nihilo plus alia ab alia substantia est ;
nihil enim convenientius proferetur si quis de aliquo homine
hominem reddat quam side aliquo equo proferat equum. Similiter
autem et in primis substantiis nihilo plus alia ab alia substantia
est ; nihil enim magis aliquis homo quam aliquis bos substantia
est.
Recte autem post primas substantias solae omnium ceterorum
species et genera dicuntur secundae esse substantiae ; eorum enim
quae praedicantur primas substantias solae significant. Aliquem
enim hominem si quis assignet quid sit, si speciem quam genus
protulerit, convenienter proferet, et manifestum faciet hominem
quam animal proferens ; ceterorum vero quicquid protulerit,
aliena erit ilia prolatio, ut album vel currit vel quodlibet huius
modi si reddat. Quare recte hae solae praeter cetera substantiae
dicuntur. Amplius primae substantiae, propterea quod aliis
omnibus subiacent, idcirco propriae substantiae dicuntur;
quemadmodum autem primae substantiae ad omnia cetera sese
habent, ita primarum substantiarum genera et species ad omnia
reliqua sese habent ; de istis enim omnibus cetera praedicantur :
aliquem enim hominem dices grammaticum, ergo et hominem
et animal grammaticum praedicabis ; similiter autem et in aliis.
Commune est autem omni substantiae in subiecto non e!;se.
Prima enim substantia nee de subiecto dicitur nee in subiecto
est ; secundae vero substantiae sic quoque manifestum est
quoniam non sunt in subiecto. Etenim homo de subiecto quidem
aliquo homine dicitur, in subiecto vero nullo est ; neque enim in
aliquo homine homo est. Similiter autem et animal de subiecto
quidem dicitur de aliquo homine, non est autem animal in aliquo
homine. Amplius eorum quae sunt in subiecto nomen quidem
de subiecto aliquotiens nihil prohibet praedicari, rationem vera
impossibile est. Secundarum vera substantiarum de subiectis
ratio praedicatur et nomen; rationem enim hominis et animalis
de aliquo homine praedicabis. Quare non erit eorum substantia
quae sunt in subiecto. Non est autem proprium substantiae hoc;
sed differentia eorum est quae in subiecto non sunt ; bipes enim
et gressibile de subiecto quidem de homine praedicatur, in
subiecto vera nullo est ; non enim in homine est bipes neque
gressibile .. Et ratio quoque differentiae de illo dicitur de quo ipsa
differentia praedicatur, ut si gressibile de homine dicatur, et
ratio gressibilis de homine praedicabitur ; est enim homo gressi
bile. Non nos vera conturbent substantiarum partes quae ita
sunt in toto quasi in subiecto sint, ne forte cogamur dicere non
eas esse substantias ; non enim sic dicebantur esse ea quae sunt
in subiecto ut quasi partes essent.
Inest autem substantiis et differentiis ab his omnia univoce
praedicari. Omnia enim quae ab his praedicamenta sunt aut de
individuis praedicantur aut de speciebus. Et a prima quidem
substantia nulla est praedicatio (de nullo enim subiecto dicitur),
secundarum vera substantiarum species quidem de individuo
praedicatur, genus autem et de specie et de individuo ; similiter
autem et differentiae et de speciebus et de individuis praedi
cantur. Rationem quoque suscipiunt primae substantiae specie
rum et generum, et species generis (quaecumque enim de praedi
cato dicuntur, eadem et de subiecto dicentur) ; similiter autem
et differentiarum rationem suscipiunt species et individua;
univoca autem erant quorum et nomen commune est et ratio.
Quare omnia a substantiis et differentiis univoce praedicantur.
Omnis autem substantia videtur hoc aliquid significare. Et in
primis quidem substantiis indubitabile et verum est quoniam
hoc aliquid significat ; individuum enim et unum numero est
quod significatur. In secundis vera substantiis videtur quidem
similiter ad appellationis figuram hoc aliquid significare, quando
quis dixerit hominem vel animal; non tamen verum est, sed
quale aliquid significat (neque enim unum est quod subiectum
est quemadmodum prima substantia, sed de pluribus homo
dicitur et animal) ; non autem simpliciter qualitatem significat,
quemadmodum album (nihil enim aliud significat album quam
qualitatem), genus autem et species circa substantiam qualitatem
determinant (qualem enim quandam substantiam significant).
Plus autem genere quam specie determinatio fit : dicens enim
animal plus complectitur quam hominem.
Inest autem substantiis et nihil illis esse contrarium. Primae
enim substantiae quid erit contrarium ? Ut alicui homini ; nihil
enim est contrarium ; at vera nee homini nee animali nihil est
contrarium. Non est autem hoc substantiae proprium, sed
etiam multorum aliorum, ut quantitatis ; bicubito enim nihil
est contrarium, at vera nee decem nee alicui talium, nisi quis
multa paucis dicat esse contraria vel magnum parvo; determina
torum vera nullum nulli est contrarium.
Videtur autem substantia non suscipere magis et minus;
dico autem non quoniam substantia non est a substantia magis
substantia (hoc enim dictum est quoniam est), sed quoniam una
quaeque substantia hoc ipsum quod est non dicitur magis et
minus ; ut, si est ipsa substantia homo, non erit magis et minus
homo, nee ipse a se ipso nee ab altera. Neque enim est alter altero
magis homo, quemadmodum album est alterum altero magis
album, et bonum alterum altero magis bonum; et ipsum se ipso
magis et minus dicitur, ut corpus, album cum sit, magis dicitur
nunc quam prima, etcalidum magis et minus dicitur; substantia
vero non dicitur (neque homo magis dicitur nunc homo quam
antea dicitur, nee ceterorum aliquid quae sunt substantia) ;
quare non suscipiet substantia magis et minus.
Maxime autem proprium substantiae videtur esse quod, cum
sit idem et unum numero, contrariorum susceptibile est. Et in
aliis quidem nullis hoc quisquam habeat proferre quae non sunt
substantiae, quod unum numero contrariorum erit susceptibile;
ut color, quod est unum et idem numero, non erit album et ni
grum, nee eadem actio et una numero erit mala et bona; similiter
autem et in aliis quaecumque substantiae non sunt. Ipsa vero
substantia, cum sit una et eadem numero, contrariorum suscepti
bilis est; ut quidam homo, unus et idem cum sit, aliquando albus
aliquando niger fit, et calidus et frigidus, et improbus et probus.
In aliis vero nullis tale aliquid videtur, nisi quis opponat oratio
nem et opinionem dicens huiusmodi esse; eadem enim oratio et
vera et falsa esse videtur, ut, si vera oratio est aliquem sedere,
cum ipse surrexerit eadem ipsa erit falsa ; similiter autem et in
opinione ; si quis enim vere opinabitur sedere aliquem, cum ipse
surrexerit false opinabitur, eandem de eo retinens opinionem.
Quod si quis etiam hoc recipiat, at modo ipso differt ; eadem
enim quae sunt in substantiis ipsa permutata contrariorum sunt
susceptibilia (frigidum enim ex calido factum permutatum est,
et nigrum ex albo et probum ex improbo, similiter autem et in
aliis singula ipsa permutationem suscipientia contrariorum sus
ceptibilia sunt), oratio vero et opinio ipsa quidem immobilia
omnino semperque permanent, re vero mota contrarietas circa ea
fit; oratio enim permanet eade'm sedere aliquem, re vero mota ali
quotiens quidem vera fit aliquotiens falsa; similiter autem et in
opinione. Quapropter hoc modo proprium erit substantiae ut
secundum propriam permutationem susceptibilis contrariorum
sit - si quis etiam hoc suscipiat, opinionem et orationem
contrariorum esse susceptibiles; non est autem hoc verum;
etenim oratio et opinio non quod ea suscipiant aliquid contra
riorum esse susceptibilia dicuntur, sed quod circa alteram quan
dam passionem sint. -Eo enim quo res est vel non est, eo
oratio vel vera vel falsa dicitur, non eo quod ipsa susceptibilis
est contrarii. Simpliciter enim nihil neque oratio movetur neque
opinio, quare non erunt susceptivae contrariorum nullo in eis
facto. Substantia vero, quod ipsa suscipiat contraria, eo dicitur
contrariorum susceptibilis. Aegritudinem enim et sanitatem
suscipit, et albedinem et nigredinem; et unumquodque talium
ipsa suscipiens contrariorum esse dicitur susceptibilis. Quare
proprium erit substantiae, cum sit idem et unum numero, sus
ceptibilem contrariorum esse. Et de substantia quidem haec
dicta sint.
[6] DE QUANTITATE. - Quantitatis aliud est continuum, aliud
disgregatum atque discretum ; et aliud quidem ex habentibus
positionem ad se invicem suis partibus constat, aliud vero ex non
habentibus positionem. Est autem discreta quantitas ut numerus
et oratio, continua vero ut linea, superficies, corpus, praeter haec
vero tempus et locus. Partium enim numeri nullus est communis
terminus ad quem partes ipsius coniungantur; ut quinarius, si
est pars denarii, ad nullum communem terminum coniunguntur
quinque et quinque, sed disiuncti sunt ; et tres et septem ad
nullum communem :terminum coniunguntur; neque omnino
aliquis habebit in numero sumere communem terminum partium,
sed semper discretae sunt; quare numerus discretorum est.
Similiter est autem et oratio discretorum; (quoniam enim quanti
tas est et oratio manifestum est; mensuratur enim syllaba longa
et brevis; dico vero illam quae :fit cum voce orationem) ; ad
nullum enim communem terminum partes eius coniunguntur;
neque enim est communis terminus ad quem syllabae coniungun
tur, sed unaquaeque discreta est secundum se ipsam. Linea vero
continua est; namque est sumere communem terminum ad quem
partes ipsius coniunguntur, hoc est autem punctum, et superficiei
linea (super:ficiei enim partes ad quendam communem terminum
coniunguntur). Similiter autem et in corpore habebit quis sumere
communem terminum, vel lineam vel super:ficiem; ad quem
partes corporis coniunguntur. Sunt autem talium et tempus et
locus; praesens enim communis est terminus ad quem coniun
guntur praeterita vel futura. Rursus locus continuorum est ·
locum enim quendam partes corporis retinent, quae ad quendam
communem terminum coniunguntur; ergo et loci partes, quas
tenent singulae partes corporis, ad eundem terminum coniun
guntur ad quem et partes corporis iungebantur; quare continuum
est et locus ; ad unum enim communem terminum eius partes
coniunguntur.
Amplius alia sunt quae ex habentibus ad se invicem positionem
suis partibus constant ; ut lineae quidem partes habent ad se
invicem positionem (singulae enim iacent alicubi, et possis
cognoscere et designare ubi singulae in super:ficie iaceant et ad
quam ceterarum partium coniungantur) ; similiter autem et
superficiei partes habent aliquam positionem (similiter enim
designabuntur singulae ubi iacent, et quae ad se invicem coniun
guntur). Et soliditatis quoque et loci similiter. In numero vero
nullus habet perspicere quemadmodum partes habeant ad se
invicem aliquam positionem vel ubi iaceant vel quae ad quam
coniungantur; at vero nec temporis; nihil enim permanet ex
partibus temporis, quod autem non est permanens, quomodo
hoc habebit aliquem positionem ? Sed magis ordinem quendam
dices retinere idcirco quod temporis hoc quidem prius est, illud
vero posterius. Et in numero quoque eo quod prius numeretur
unus quam duo et duo quam tres ; et sic habebunt aliquem
ordinem, positionem vero non multum accipies. Et oratio simi
liter ; nihil enim eius partium permanet, sed dictum est et non est
ultra hoc sumere, quare non erit ulla positio eius partium cuius
permanet nihil. Igitur alia ex habentibus ad se invicem partibus
positionem constant, alia vero ex non habentibus positionem.
Proprie autem quantitates hae solae sunt quas diximus·, alia
vero omnia secundum accidens sunt; ad haec enim aspicientes
et alias dicimus quantitates, ut multurh dicitur album eo quod
superficies multa sit, et actio longa eo quod tempus multum et
longum sit, et motus multus; neque enim horum singulum per se
quantitas dicitur ; ut, si quis assignet quanta sit actio, tempore
definiet, annuam vel sic aliquo modo assignans, et album quan
tum sit assignans super:ficie de:finiet (quanta enim fuerit super
ficies, tan tum esse album dicet) ; quare solae proprie et secundum
se ipsae quantitates dicuntur quae dictae sunt, alioruin vero
nihil per se, sed, si forte, per accidens.
Quantitatibus vero nihil est contrarium (in his enim quae
definita sunt manifestum est quoniam nihil est contrarium, ut
bicubito vel tricubito vel superficiei vel alicui talium - nihil
enim est contrarium), nisi multa paucis dicat quis esse contraria
vel magnum minori. Horum autem nihil est quantitas sed ad
aliquid; nihil enim per se ipsum magnum dicitur vel parvum,
sed ad aliud refertur; nam mons quidem parvus dicitur, milium
vero magnum eo quod hoc quidem sui generis mains sit, illud
vero sui generis minus ; ergo ad aliud est eorum relatio ; nam,
si per se ipsum parvum vel magnum diceretur, numquam mons
quidem aliquando parvus, milium vero magnum diceretur.
Rursus in vico quidem plures homines esse dicimus, in civitate
vero paucos cum sint eorum multiplices, et in domo quidem
multos, in theatro vero paucos cum sint plures. Amplius bicubi
tum vel tricubitum et unumquodque talium quantitatem signifi
cat, magnum vero vel parvum non significat quantitatem, sed
magis ad aliquid ; quoniam ad aliud spectatur magnum et par
vum ; quare manifestum est quoniam haec ad aliquid sunt.
Amplius, sive aliquis ponat ea esse quantitates sive non ponat,
nihil illis erit contrarium ; quod enim non est sumere per se ipsum
sed ad solam alterius relationem, quomodo huic aliquid erit con
trarium ? Amplius, si sunt magnum et parvum contraria, con
tingit idem simul contraria suscipere et ea ipsa sibi esse contraria.
Contingit enim simul idem parvum esse et magnum (est enim
ad hoc quidem parvum, ad aliud vero hoc idem ipsum magnum);
quare idem parvum et magnum et eodem tempore esse contingit,
quare simul contraria suscipiet ; sed nihil est quod videatur simul
contraria posse suscipere ; ut substantia, susceptibilis quidem
contrariorum esse videtur, sed nullus simul sanus est et aeger,
nec albus et niger simul ; nihilque aliud simul contraria suscipit.
Et eadem sibi ipsis contingit esse contraria; nam si est magnum
et parvum contrarium, ipsum autem idem simul est parvum et
magnum, ipsum sibi erit contrarium; sed impossibile est ipsum
sibi esse contrarium. Non est igitur magnum parvo contrarium
nec multa paucis ; quare si quis haec non relativa esse dicat,
quantitas tanien nihil contrarium habebit.
Maxime autem circa locum esse videtur contrarietas quanti
tatis; sursum enim ei quod est deorsum contrarium ponunt,
regionem mediam deorsum dicentes propterea quod multa
distantia est medietatis ad mundi terminos. Videntur autem et
aliorum contrariorum definitionem ab his proferre ; quae enim
multum a se invicem distant in eodem genere contraria esse
definiunt.
Non videtur autem quantitas suscipere magis et minus, ut
bicubitum (neque enim est aliud alio magis bicubitum) ; neque in
numero, ut ternarius quinario (nihil enim magis tria dicentur,
nec tria potius quam tria) ; nec tempus aliud alio magis tempus
dicitur; nec in his quae dicta sunt omnino aliquid magis et minus
dicitur. Quare quantitas non suscipit magis et minus.
Proprium autem maxime quantitatis est quod aequale et
inaequale dicitur. Singulum enim earum quae dictae sunt quanti
tatum et aequale dicitur et inaequale, ut corpus aequale et inae
quale, et numerus aequalis et inaequalis dicitur, et tempus
aequale et inaequale ; similiter autem et in aliis quae dicta sunt
singulis aequale et inaequale dicitur. In ceteris vero quae quanti
tatis non sunt, non multum videbitur aequale et inaequale dici,
namque dispositio aequalis et inaequalis non multum dicitur sed
magis similis, et album aequale et inaequale non multum sed
simile. Quare quantitatis proprium est aequale et inaequale
nominari.
[7] DE RELATIVIS VEL AD ALIQUID. - Ad aliquid vero talia
dicuntur quaecumque hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur, vel
quomodolibet aliter ad aliud, ut maius hoc ipsum quod est ad
aliud dicitur (aliquo enim maius dicitur), et duplex ad aliud
dicitur hoc ipsum quod est (alicuius enim duplex dicitur) ;
similiter autem et quaecumque alia talia sunt. At vero sunt etiam
et haec ad aliquid, ut habitus, affectio, scientia, sensus, positio;
haec enim omnia quae dicta sunt hoc ipsum quod sunt aliorum
dicuntur et non aliter ; habitus enim alicuius habitus est, et
scientia alicuius scientia, et positio alicuius positio, et alia quidem
similiter. Ad aliquid ergo sunt quaecumque id quod sunt aliorum
dicuntur vel quomodolibet aliter ad aliud ; ut mons magnus
dicitur ad montem alium (magnum enim ad aliquid dicitur), et
simile alicui simile dicitur, et omnia talia similiter ad aliquid
dicuntur. Est autem et accubitus et statio et sessio positiones
quaedam, positio vero ad aliquid est ; iacere autem vel stare vel
sedere ipsa quidem non sunt positiones, denominative vero ex
his quae dictae sunt positionibus nominantur.
Inest autem et contrarietas in relatione, ut virtus malitiae con
trarium est, cum sit utrumque ad aliquid, et scientia inscientiae.
Non autem omnibus relativis inest contrariet as ; duplici enim
nihil est contrarium, neque vero triplici neque ulli t alium.
Videntur autem et magis et minus relativa suscipere ; simile
enim magis et minus dicitur, et inaequale magis et minus dicitur,
cum utrumque sit relativum (simile enim alicui simile dicitur et
inaequale alicui inaequale). Non autem omnia suscipiunt magis
et minus ; duplex enim non dicitur magis et minus duplex, nec
aliquid t alium.
Omnia autem relativa ad convertentia dicuntur, ut servus
domini servus dicitur et dominus servi dominus, et duplum dimi
dii duplum et dimidium dupli dimidium, et maius minore maius
et minus maiore minus ; similiter autem et in aliis ; sed casu ali
quotiens differt secundum locutionem, ut scientia scibilis rei
dicitur scientia et scibile scientia scibile, et sensus sensibilis
sensus et sensibile sensu sensibile. At vero aliquotiens non vide
bitur convertere nisi convenienter ad quod dicitur assignetur,
sed peccet is qui assignat ; ut ala si assignetur avis, non converti
tur ut sit avis alae ; neque enim convenienter prius assignatum
est ala avis ; neque enim in eo quod avis, in eo eius ala dicitur,
sed in eo quod alata est (multorum enim et aliorum alae sunt,
quae non sunt aves) ; quare si assignetur convenienter, et con
vertitur ; ut ala alati ala, et alatum ala alatum. Aliquotiens
autem fort e et nomina fingere necesse erit, si non fuerit positum
nomen ad quod convenienter assignetur ; ut remus navis si
assignetur, non erit conveniens assignatio (neque enim in eo quod
est navis, in eo eius remus dicitur; sunt enim naves quarum
remi non sunt) ; quare non convertitur; navis enim non dicitur
remi. Sed forte convenientior assignatio erit si sic quodam modo
assignetur, remus remitae remus, vel aliquo modo aliter dictum sit
(nomen enim non est positum) ; convertitur autem si convenienter
assignetur (remitum enim remo remitum est). Similiter autem
et in aliis, ut caput convenientius assignabitur capitati quam si
animalis assignetur; neque enim in eo quod animal est caput
habet (multa enim sunt animalium capita non habentia). Sic
autem facilius fortasse sumetur quibus nomen non est positum,
si ab his quae prima sunt et [ ab] his ad quae convertuntur nomina
ponuntur, ut in his quae praedicta sunt ab ala alatum, a remo
remitum. Omnia ergo quae ad aliquid dicuntur, si convenienter
assignentur, ad convertentia dicuntur; nam, si ad quodlibet aliud
assignentur et non ad illud dicantur, non convertuntur. Dico au
tem quoniam neque in his quae confesse conversim dicuntur et in
quibus nomen est positum, nihil convertitur, si ad aliquid eorum
quae sunt accidentia assignetur et non ad illud dicatur; ut servus
si non domini assignetur, sed hominis vel bipedis vel alicuius ta
lium, non convertitur (non enim erit conveniens assignatio). Am
plius, si convenienter assignetur ad id quod dicitur, omnibus a.liis
circumscriptis quaecumque accidentia sunt, relicto vero solo Illo
ad quod assignatum est, semper ad ipsum dicetur ; ut si servus ad
dominum dicitur, circumscriptis omnibus quae sunt accidentia
domino, ut esse bipedem vel scientiae susceptibilem vel hominem,
relicto vero solo dominum esse, semper servus ad illud dicetur ;
servus enim domini servus dicitur. Si autem non convenienter
reddatur ad id quod dicitur circumscriptis omnibus aliis, relicto
vero solo ad quod redditum est, non dicetur ad illud; assignetur
enim servus hominis et ala avis, et circumscribatur ab homine
esse dominum; non enim iam servus ad hominem dicitur (cum
enim dominus non sit, servus non est) ; similiter autem et de avi,
circumscribatur alatam esse ; non enim iam erit ala ad aliquid
(cum enim non sit alatum, nec ala erit alicuius). Quare oportet
assignare ad id quod convenienter dicitur ; et si sit nomen posi
tum, facilis erit assignatio ; si autem non sit, fortasse erit necessa
rium nomen fingere. Quod si ita reddantur, manifestum est
quoniam omnia relativa conversim dicuntur.
Videtur autem ad aliquid simul esse natura. Et in aliis quidem
pluribus verum est ; simul enim est duplum et dimidium, et cum
sit dimidium duplum est, et cum sit servus dominus est ; similiter
autem his et alia. Simul autem haec auferunt sese invicem ; si
enim non sit duplum non est dimidium, et si non sit dimidium
duplum non est ; similiter et in aliis quaecumque talia sunt.
Non autem in omnibus relativis verum videtur esse simul natura
liter ; scibile enim scientia prius esse videbitur ; namque in
pluribus subsistentibus iam rebus scientias accipimus ; in paucis
enim vel in nullis hoc quisque perspiciet, simul cum scibili scien
tiam factam. Amplius scibile sublatum simul aufert scientiam,
scientia vero non simul aufert scibile ; nam, si scibile non sit, non
est scientia, si scientia vero non sit, nihil prohibet esse scibile ;
ut circuli quadratura si est scibile, scientia quidem eius nondum
est, illud vero scibile est. Amplius animali quidem sublato non
est scientia, scibilium vero plurima esse contingit. Similiter
autem his sese habent et quae in sensu sunt ; sensibile enim prius
sensu esse videtur; sublatum enim sensibile simul aufert sensum,
sensus vero sensibile non simul aufert. Sensus enim circa corpus
et in corpore sunt; sensibili ergo sublato aufertur corpus (sensi
bilium enim et corpus est), cum autem corpus non sit sublatus
est sensus ; quare simul aufert sensibile sensum. Sensus vero
sensibile non ; sublato enim animali sublatus est sensus, sensibile
autem permanet, ut corpus, calidum, dulce, amarum, et alia
omnia quaecumque sunt sensibilia. Amplius sensus quidem simul
cum sensato fit (simul enim animal fit et sensus), sensibile vero
ante est quam esset sensus (ignis enim et aqua et alia huiusmodi,
ex quibus ipsum animal constat, ante sunt quam animal sit
omnino vel sensus) ; quare prius quam sensus sensibile esse
videbitur.
Habet autem dubitationem an ulla substantia ad aliquid
dicatur, quemadmodum videtur, an hoc quidem contingit secun
dum quasdam secundarum substantiarum. N am in primis quidem
substantiis verum est ; nam neque totae neque partes ad aliquid
dicuntur ; nam aliquis homo non dicitur alicuius aliquis homo,
neque aliquis bos alicuius aliquis bos. Similiter autem et partes ;
quaedam enim manus non dicitur alicuius quaedam manus, sed
alicuius manus, et quoddam caput non dicitur alicuius quoddam
caput, sed alicuius caput. Similiter autem et in secundis substan
tiis, atque hoc quidem in pluribus ; ut homo non dicitur alicuius
homo, nec bos alicuius bos, nec lignum alicuius lignum, sed
alicuius possessio dicitur. Atque in huiusmodi quidem manifestum
est quoniam non est ad aliquid ; in aliquibus vero secundis sub
stantiis habet aliquam dubitationem ; ut caput alicuius caput
dicitur et manus alicuius manus dicitur et singula huiusmodi ;
quare haec esse fortasse ad aliq uid vide bun tur. Si igi tur sufficien ter
eorum quae sunt ad aliquid definitio assignata est, aut nimis
difficile aut impossibile est solvere quoniam nulla substantia
eorum quae sunt ad aliquid dicitur; si autem non sufficienter,
sed sunt ad aliquid quibus hoc ipsum esse est ad aliquid quodam
modo habere, fortasse aliquid contra ista dicetur. Prior vero
definitio sequitur quidem omnia relativa, non tamen hoc eis est
quod sint ad aliquid quod ea ipsa quae sunt aliorum dicuntur.
Ex his ergo manifestum est quod, si quis aliquid eorum quae sunt
ad aliquid definite sciet, et illud ad quod dicitur definite sciturus
est. Manifestum quidem etiam ex ipso est; nam si quis novit
quoniam hoc eorum quae sunt ad aliquid est, relativis autem hoc
est esse, ad aliquid quodammodo habere, et illud novit ad quod
hoc aliquo modo habet ; nam si omnino nescit ad quod aliquo
modo habet, nec si ad aliquid quodammodo habet sciturus est.
Et in particularibus hoc manifestum est ; ut, si hoc ad aliquid
scit definite quoniam duplum est, et cuius duplum est definite
novit (nam si nullius definite novit illud esse duplum, nec si
omnino duplum est novit) ; similiter autem et hoc [ad] aliquid
si novit quoniam melius est, et quo melius erit definite eum scire
necesse est propter haec ipsa quae dicta sunt (non autem infinite
quoniam hoc est peiore melius ; opinio enim iam fit huiusmodi,
non scientia ; neque enim sciet integre quoniam est peiore melius ;
nam fortasse contingit nihil eo esse peius) ; quare manifestum
est quoniam necesse est quod quis noverit eorum quae sunt ad
aliquid definite, etiam illud ad quod dicitur sciturum esse definite.
Caput vero et manum et eorum singula quae substantiae sunt,
hoc ipsum quidem quod sunt potest sciri definite, ad quod autem
dicantur non necesse est ; cuius enim hoc caput vel cuius haec
manus non est dicere definite ; quare haec non erunt eorum
quae sunt ad aliquid; quod si non sunt eorum quae sunt ad
aliquid, verum erit nullam esse substantiam relativam. Fortasse
autem difficile sit de huiusmodi rebus confidenter declarare
nisi saepius pertractata sint ; dubitare autem de singulis non erit
inutile.
[8] DE QUALI ET QUALITATE. - Qualitatem vero dico se
cundum quam quales quidam dicimur. Est autem qualitas
eorum quae multipliciter dicuntur. Et una quidem species quali
tatis habitus affectioque dicantur. Differt autem habitus affec
tione quod permanentior et diuturnior est ; tales vero sunt
scientiae vel virtutes ; scientia enim videtur esse permanentium
et eorum quae difficile moveantur, si quis vel mediocriter scientiam
sumat, nisi forte grandis permutatio facta sit vel ab aegritudine
vel ab aliquo huiusmodi; similiter autem et virtus, et iustitia vel
castitas et singula talium non videntur facile posse moveri neque
facile permutari. Affectiones vero dicuntur quae sunt facile
mobiles et cito permutabiles, ut calor et infrictio et aegritudo
et sanitas et alia huiusmodi ; affectus est enim quodammodo
circa eas homo, cito autem permutatur ut ex calido frigidus fiat
et ex sanitate in aegritudinem ; similiter autem et in aliis, nisi
forte in his quoque contingit per temporis longitudinem in na
turam cuiusque translat a et insanabilis vel difficile mobilis, quam
iam quilibet habitudinem vocet. Manifestum est autem quoniam
haec volunt habitus nominari, quae sunt diuturniora et difficile
mobilia ; namque in disciplinis non multum retinentes sed facile
mobiles dicunt habitum non habere, quamvis sint ad disciplinam
peius meliusve dispositi. Quare differt habitus affectione, quod
hoc quidem facile mobile est, illud vero diuturnius et difficile
mobile. Sunt autem habitus etiam affectiones, affectiones vero
non necessaria habitus; qui enim retinent habitum et quodammo
do affecti sunt ad ea vel peius vel melius ; qui autem affecti sunt,
non omnino retinent habitum.
Aliud vero genus qualitatis est secundum quod pugillatores vel
cursores vel salubres vel insalubres dicimus, et simpliciter quae
cumque secundum potentiam naturalem vel impotentiam dicun
tur. Non enim quoniam sunt affecti aliquo modo, unumquodque
huiusmodi dicitur, sed quod habeant potentiam naturalem vel
facere quid facile vel nihil pati; ut pugillatores vel cursores
dicuntur non quod sint affecti, sed quod habeant potentiam hoc
facile faciendi, salubres autem dicuntur eo quod habeant poten
tiam naturalem ut nihil a quibuslibet accidentibus patiantur,
insalubres vero quod habeant impotentiam nihil patiendi.
Similiter autem ct durum et molle sese habent ; durum enim
dicitur quod habeat potentiam non citius secari, molle vero quod
eiusdem ipsius habeat impotentiam.
Tertium vero genus qualitatis est passibiles qualitates et
passiones. Sunt autem huiusmodi ut dulcedo vel amaritudo
et omnia his cognata, amplius calor et frigus et albedo et nigredo.
Et quoniam hae qualitates sunt, manifestum est; quaecumque
enim ista susceperint qualia dicuntur secundum ea; ut mel,
quoniam dulcedinem suscepit, dicitur dulce, et corpus album
quod albedinem susceperit ; similiter autem sese habet etiam in
ceteris. Passibiles vero qualitates dicuntur non quo ea quae illas
susceperint qualitates aliquid patiantur ; neque enim mel, quo
niam aliquid passum sit, idcirco dicitur dulce, nec aliud aliquid
huiusmodi; similiter autem his et calor et frigus passibiles dicun
tur non quo ea quae eas suscipiunt qualitates aliquid patiantur, sed
quoniam singulum eorum quae dicta sunt secundum sensus
qualitatum passionis perfectiva sunt, passibiles qualitates dicun
tur; dulcedo enim passionem quandam secundum gustum efficit,
et calor secundum tactum ; similiter autem et alia. Albedo autem
et nigredo et alii colores non similiter his quae dicta sunt passi
biles qualitates dicuntur, sed hoc quod hae ipsae ab aliquibus
passionibus innascuntur. Quoniam ergo fiunt propter aliquam
passionem multae colorum mutationes, manifestum est; erubes
cens enim aliquis rubicundus factus est et timens pallidus et
unumquodque talium ; quare vel si quis naturaliter aliquid talium
passionum passus est, similem colorem eum habere oportet;
quae enim affectio nunc ad verecundiam circa corpus facta est,
et secundum naturalem constitutionem eadem affectio fit, quare
naturaliter color similis fit. Quaecumque igitur talium casuum
ab aliquibus passionibus difficile mobilibus et permanentibus
principium ceperunt, qualitates dicuntur ; sive enim [vel] se
cundum naturalem substantiam pallor aut nigredo facta est,
qualitas dicitur (quales enim secundum eas dicimur), sive propter
aegritudinem longam vel propter aestum contingit vel nigredo vel
pallor, et non facile praeterit et in vita permanet, qualitates et
ipsae dicuntur (similiter enim quales secundum eas dicimur).
Quaecumque vero ex his quae facile solvuntur et cito transeunt
fiunt, passiones dicuntur ; non enim dicimur secundum eas
quales; neque enim qui propter verecundiam rubicundus factus
est rubicundus dicitur, nec cui pallor propter timorem venit
pallidus, sed magis quod aliquid passus sit ; quare passiones
huiusmodi dicuntur, qualitates vero minime. Similiter autem
his et secundum animam passibiles qualitates et passiones
dicuntur. Quaecumque enim mox in nascendo ab aliquibus passio
nibus fiunt, qualitates dicuntur, ut dementia vel ira vel alia
huiusmodi; quales enim secundum eas dicimur, id est iracundi
et dementes. Similiter autem et quaecumque alienationes non
naturaliter sed ab aliquibus aliis casibus factae sunt difficile
praetereuntes et omnino immobiles, etiam huiusmodi qualitates
sunt; quales enim secundum eas dicimur. Quaecumque enim ex
his quae citius praetereunt fiunt, passiones dicuntur, ut si quis
contristatus iracundior est ; non enim dicitur iracundus qui in
huiusmodi passione iracundior est, sed magis aliquid passus ;
quare passiones quidem huiusmodi dicuntur, qualitates vero
minime.
Quartum vero genus qualitatis est forma et circa aliquid
constans figura; ad haec quoque rectitudo vel curvitas, et si
quid his simile est ; secundum enim unumquodque eorum quale
quid dicitur ; quod enim est triangulum vel quadratum quale
quid dicitur, et quod est rectum vel curvum. Et secundum
figuram vero unumquodque quale dicitur. Rarum vero et spissum
vel asperum vel lene putabitur quidem qualitatem significare,
videntur autem aliena esse huiusmodi a qualitatis divisione ;
quandam enim quodammodo positionem videtur partium utrum
que monstrare; spissum quidem eo quod partes sibi ipsae pro
pinquae sint, rarum vero quod distent a se invicem ; et lene
quidem quod in rectum sibi partes iaceant, asperum vero cum
haec quidem pars superet, illa vero sit inferior. Et fortasse alii
quoque appareant qualitatis modi, sed qui maxime dicuntur
hi sunt.
Qualitates ergo sunt haec quae dicta sunt, qualia vero quae
secundum haec denominative dicuntur, vel quomodolibet ab
his. In pluribus quidem et paene in omnibus denominative
dicuntur, ut ab albedine albus et a grammatica grammaticus
et a iustitia iustus, similiter autem et in ceteris. In aliquibus
vero propterea quod qualitatibus nomina non sunt posita impos
sibile est ab his denominative dici, ut cursor vel pugillator, si
secundum potentiam naturalem dicitur, a nulla qualitate denomi
native dicitur ; neque enim positum est nomen illis potestatibus
secundum quas isti quales dicuntur, quemadmodum etiam in
disciplinis secundum quas vel pugillatores vel palaestrici secun
dum affectionem dicuntur (pugillatoria enim disciplina dicitur
et palaestrica, quales vero ab his denominative qui ad eas sunt
affecti dicuntur). Aliquando autem et posito nomine denomina
tive non dicitur id quod secundum ipsam quale quid dicitur, uta
virtute probus dicitur; hoc enim quod habet virtutem probus
dicitur, sed non denominative a virtute; non est autem hoc in
multis. Qualia ergo dicuntur quaecumque ex his quae dictae sunt
qualitatibus denominative dicuntur vel quolibet alio ab ipsis
modo.
Inest autem et contrarietas secundum qualitatem, ut iustitia
iniustitiae contrarium est et albedo nigredini et alia similiter ;
et secundum eas qualia quae dicuntur, ut iustum iniusto et
album nigro. Non autem hoc in omnibus est ; rubeo enim et
pallido et huiusmodi coloribus nihil est contrarium cum qualitates
sint. Amplius, si ex contrariis unum fuerit quale, et reliquum
erit quale. Hoc autem manifestum est omnia alia praedicamenta
proferenti, ut si est iustitia iniustitiae contrarium, qualitas est
autem iustitia, nihilo minus qualitas erit iniustitia ; nullum enim
aliud praedicamentum convenit iniustitiae, nec quantitas nec
relatio nec ubi nec omnino aliquid huiusmodi, nisi sola qualitas ;
similiter autem et in aliis secundum qualitatem contrariis.
Suscipit autem qualitas magis et minus ; album et enim magis
et minus alterum altero dicitur, et iustum alterum altero magis.
Et idem ipsum sumit intentionem (album enim cum sit, contingit
illud fieri albius) ; hoc autem in omnibus non est, sed in pluribus ;
dubitabit enim quis an iustitia magis esse iustitia dicatur;
similiter autem et in aliis affectionibus. Quidam vero in hoc
dubitant ; dicunt enim iustitiam iustitia non nimis magis vel
minus dici, nec sanitatem sanitate ; minus autem habere alterum
altero sanitatem dicunt, et iustitiam minus alterum altero habere,
similiter et grammaticam et alias disciplinas. Sed secundum eas
qualia quae dicuntur indubitate suscipiunt magis et minus ;
magis enim grammaticus alter altero dicitur et iustior et sanior,
et in aliis similiter. Triangulum vero et quadratum non videtur
magis suscipere, nec aliquid aliarum formarum; quaecumque
enim definitionem trianguli suscipiunt et circuli, omnia similiter
triangula vel circuli sunt, de his autem quae non suscipiunt nihil
magis alterum altero dicitur ; nihil enim quadratum magis quam
parte altera longior forma circulus est ; nullum enim ipsorum
suscipit circuli rationem. Simpliciter autem, si utraque non susci
piunt propositi rationem, non dicitur alterum altero magis. Non
igitur omnia qualia suscipiunt magis et minus.
Ex his ergo quae dicta sunt nihil est proprium qualitatis,
simile autem et dissimile secundum solas dicuntur qualitates ;
simile enim alterum alteri non est secundum aliud nisi secundum
hoc quod quale est. Quare proprium erit qualitatis secundum
eam simile et dissimile dici.
At vero non decet conturbari ne quis nos dicat de qualitate pro
positionem facientes multa de relativis interposuisse; habitudines
enim et affectiones eorum quae sunt ad aliquid esse diximus.
Paene enim ea quae sunt in omnibus his generibus ad aliquid
dicuntur, eorum vero quae sunt singulatim nihil; scientia enim,
quae genus est, hoc ipsum quod est alterius dicitur (alicuius enim
scientia dicitur), singulorum vero nihil hoc ipsum quod est
alterius dicitur, ut grammatica non dicitur alicuius grammatica
nec musica alicuius musica, sed si forte secundum genus proprium
et istae dicuntur alicuius ; ut grammatica alicuius dicitur scientia,
non alicuius grammatica, et musica alicuius scientia, non alicuius
musica; quare singula non sunt relativa. Dicimur autem quales
secundum singula; haec enim et habemus (scientes enim dicimur
quod habemus singulas scientias) ; quare haec erunt etiam
qualitates, quae singulatim sunt, secundum quas et quales
dicimur; haec autem non sunt eorum quae sunt ad aliquid.
Amplius si contingat idem et quale esse et relativum, nihil est
inconveniens in utrisque hoc generibus annumerare.
[9] DE FACERE ET PATI.- Suscipit autem et facere et pati
contrarietatem et magis et minus; calefacere enim et frigidum
facere contraria sunt, et calefieri et frigidum fieri, et delectari
et contristari ; quare suscipit contrarietatem facere et pati. Et
magis autem et minus; est enim calefacere et magis et minus,
et calefieri magis et minus, et contristari. Suscipiunt ergo et
magis et minus facere et pati.
Ac de his quidem haec dicta sunt ; dictum est autem et de situ
in relativis, quoniam denominative a positionibus dicitur. De
reliquis vero, id est quando et ubi et habere, propterea quod
manifesta sunt, nihil de his ultra dicitur quam quod in principia
dictum est, quod habere significat calciatum esse vel armatum,
ubi vero in Lycio, vel alia quaecumque de his dicta sunt.
[10] Igitur de his generibus quae proposuimus sufficienter
dictum est.
DE OPPOSITIS. - Quotiens solent opponi, dicendum est.
Dicitur autem alterum alteri opponi quadrupliciter, aut ut ad
aliquid, aut ut contraria, aut ut habitus et privatio, aut ut
affirmatio et negatio. Opponitur autem unumquodque istorum,
ut sit figuratim dicere, ut relativa ut duplum medio, ut contraria
ut bonum malo, ut secundum privationem et habitum ut caecitas
et visus, ut affirmatio et negatio ut sedet- non sedet.
Quaecumque igitur ut relativa opponuntur, ea ipsa quae sunt
oppositorum dicuntur, aut quomodolibet aliter ad ea ; ut duplum
medii, hoc ipsum quod est, dicitur duplum ; et scientia scibilis
rei scientia ut ad aliquid opponitur, et dicitur scientia, hoc ipsum
quod est, scibilis ; et scibile, hoc ipsum quod est, ad oppositum
dicitur, scilicet scientiam (scibile enim aliqua scientia scibile
dicitur).
Quaecumque ergo opponuntur ut ad aliquid, ea ipsa quae
sunt oppositorum vel alio quolibet modo ad se invicem dicuntur;
illa vero quae ut contraria, ipsa quidem quae sunt nullo modo ac
invicem dicuntur, contraria vero sibi invicem dicuntur; neque
enim bonum mali dicitur bonum, sed contrarium ; nec album nigri
album, sed contrarium. Quare differunt istae oppositiones in
vicem. Quaecumque vero contrariorum talia sunt ut in quibus
nata sunt fieri et de quibus praedicantur, necessarium sit alterum
ipsorum inesse, nihil eorum medium est (quorum autem non est
necessarium alterum inesse, horum omnium est aliquid medium) ;
ut aegritudo et sanitas in corpore animalis nata est fieri, et
necesse est alterum ipsorum inesse animalis corpori, aut aegritu
dinem aut sanitatem; et par quidem et impar de numero prae
dicatur, et necesse est horum alterum numero inesse, vel par vel
impar ; et non est horum aliquid medium, neque aegritudinis
neque sanitatis, neque imparis neque paris. Quorum autem non
est necessarium alterum inesse, horum est aliquid medium; ut
album et nigrum in corpore natum est fieri, et non est necesse
alterum eorum inesse corpori (non enim omne corpus vel album
vel nigrum est) ; et probum et improbum dicitur quidem de
homine et de aliis pluribus, non est autem necesse alterum inesse
his de quibus praedicatur; non enim omnia aut proba sunt aut
improba. Et est aliquid horum medium, ut albi et nigri venetum
vel pallidum vel quicumque alii colores sunt, foedi vero et pulchri
quod neque pulchrum est neque foedum. In aliquibus quidem
medietatibus posita sunt nomina, ut albi et nigri venetum et
pallidum ; in aliquibus vero non est nomine assignare medietatem,
utriusque vero negatione definitur, ut nec bonum nec malum, nec
iustum nec iniustum.
Privatio vero et habitus dicuntur quidem circa idem aliquid,
ut visio et caecitas circa oculum ; universaliter autem dicere est
in quo nascitur habitus fieri, circa hoc dicitur utrumque eorum.
Privari vero tunc dicimus unumquodque habitus susceptibilium,
quando in quo natum est inesse vel quando natum est habere
nullo modo habet ; edentulum enim dicimus non qui non habet
dentes, nec caecum qui non habet visionem, sed qui, quando
contigit habere, non habet (multa enim ex nativitate neque
dentes habent neque visionem, sed non dicuntur edentula neque
caeca). Privari vero et habere habitum non est habitus et pri
vatio ; habitus enim est visus, privatio vero caecitas, habere
autem visum non est visus, nec caecum esse caecitas (privatio
enim quaedam est caecitas, caecum vero esse privari, non priva
tio est). Nam si idem esset caecitas et caecum esse, utraque de
eodem praedicarentur; nunc vero minime, sed caecus quidem di
citur homo, caecitas vero nullo modo dicitur. Opponi quidem et
ista videntur, privari scilicet et habere habitum, quemadmodum
privatio et habitus; idem enim modus est oppositionis; ( ... ).
Non est autem nec quod sub a:ffirmatione vel negatione est
negatio vel a:ffirmatio ; a:ffirmatio enim oratio est a:ffirmativa et
negatio oratio negativa, eorum vero quae sunt sub a:ffirmatione
vel negatione nihil est oratio. Dicuntur autem et ista sibi opponi
ut affirmatio et negatio ; nam etiam in his modus oppositionis
idem est ; quemadmodum enim a:ffirmatio ad negationem oppo
nitur, ut sedet -non sedet, sic res quae sub utrisque est sibi
opponitur, sedere et non sedere. Quoniam autem privatio et
habitus non sic opponuntur ut ad aliquid, manifestum est;
neque enim dicitur hoc ipsum quod est oppositi; visus enim
non est caecitatis visus, nec alio ullo modo ad ipsum dicitur ;
similiter autem nec caecitas dicitur caecitas visus, sed privatio
visus caecitas dicitur ( ... ). Amplius omnia quaecumque ad
aliquid dicuntur conversim dicuntur, quare etiam caecitas, si
esset eorum quae sunt ad aliquid, converteretur illud ad quod
dicitur ; sed non convertuntur ; neque enim dicitur visus caeci
tatis.
Quoniam autem neque ut contraria opponuntur ea quae
secundum privationem et habitum dicuntur, ex his manifestum
est. Quorum enim contrariorum nihil est medium, necesse est,
in quibus nata sunt fieri aut de quibus praedicari, alterum
ipsorum inesse semper; horum enim nihil erat medium, quorum
necesse erat alterum inesse eorum susceptibili, ut in aegritudine
et sanitate et impari atque pari. Quorum autem est aliquid
medium numquam necesse est omni inesse alterum; nam neque
album aut nigrum necesse est omne esse eorum susceptibili,
nec frigidum nec calidum (nihil enim prohibet aliquam ipsorum
inesse medietatem) ; erat etiam istorum medietas, quorum non
necesse esset alterum inesse eorum susceptibili, nisi forte aliqui
bus naturaliter contigerit unum ipsorum inesse, ut igni calidum
esse et nivi album (in his autem necesse est definite unum ipsorum
inesse, et non hoc aut illud ; neque enim potest ignis esse frigidus
nec nix esse nigra) ; quare non necesse est omnibus eorum
susceptibilibus alterum horum inesse, sed solis his quibus natura
liter unum inest, et his definite unum, non autem hoc aut illud.
In privatione vero et habitu neutrum verum est eorum quae
dicta sunt, neque enim semper eorum susceptibili necesse est
alterum ipsorum inesse ; quod enim nondum natum est habere
visum neque caecum neque visum habere dicitur, ( ... ) habens
visum dicitur; et horum non definite alterum, sed aut hoc aut
illud (neque enim necesse est aut caecum aut habentem visum
esse, sed aut hoc aut illud) ; in contrariis vero, quorum est medie
tas, numquam necesse est omni alterum inesse, sed aliquibus,
et his definite unum. Quare manifestum est quoniam secundum
neutrum modum quemadmodum contraria opponuntur [ita sibi
sunt] ea quae sunt secundum privationem et habitum opposita.
Amplius in contrariis, cum sit eorum susceptibile, potest fieri
in alterna mutatio, nisi cui naturaliter unum insit, ut igni calido
esse ; quod enim sanum est potest aegrescere, et album nigrum
fieri, et frigidum calidum, et ex probo improbum et ex improbo
probum fieri potest (improbus enim in meliorem consuetudinem
sermonemque perductus vel parum sese dabit in melius; sin
vero vel semel parvam intentionem sumat, manifestum est quo
niam aut perfectissime permutetur aut magnam sumat intentio
nem ; semper enim mobilior ad virtutem fit, si quamlibet a
principio sumpserit intentionem, quare erit possibile maiorem
illum intentionem sumere ; et hoc saepius factum perfecte in
contrariam habitudinem consistere, nisi tempore prohibeatur).
In privatione vero et habitu impossibile est ad invicem fieri
mutationem ; ab habitu enim ad privationem fit permutatio,
a privatione vero ad habitum impossibile est; neque enim factus
aliquis caecus rursus vidit, nec calvus rursus crinitus factus est,
nec edentulus dentes creavit.
Quaecumque vero ut affirmatio et negatio opponuntur, mani
festum est quoniam secundum nullum modum eorum qui diet
sunt opponuntur; in his enim solis necesse est hoc quidem esse
verum illud vero falsum. Nam neque in contrariis necesse est
semper alterum esse verum, alterum vero falsum, nec in relativis,
neque in habitu et privatione ; ut sanitas et aegritudo contraria
sunt, sed neutrum ipsorum neque verum neque falsum est;
similiter autem et duplum et medium quae ut ad aliquid oppo
nuntur, non est eorum alterum falsum alterum verum; nec vero
ea quae secundum habitum et privationem sunt, ut visus et
caecitas. Omnino autem nihil eorum quae secundum nullam
complexionem dicuntur aut verum aut falsum est ; omnia autem
quae diximus sine complexione dicuntur. At vero magis hoc
videtur contingere in his quae secundum complexionem dicuntur
(sanum enim esse Socraten et aegrotare Socraten contraria
sunt), sed nec in his quoque necesse est semper alterum verum
esse, alterum autem falsum; cum enim sit Socrates, est hoc
quidem verum illud vero falsum, cum autem non sit, utraque
falsa sunt; nam neque aegrotare neque sanum esse verum est cum
ipse Socrates non sit omnino. In privatione vero, cum non sit,
neutrum verum est, et cum sit, non semper alterum verum est;
visum enim habere Socraten et caecum esse Socraten opponun
tur ut habitus et privatio, et cum sit, non est necesse alterum
verum esse vel falsum (quando enim non est natus ut habeat,
utraque falsa sunt), cum autem non sit omnino Socrates, sic
quoque utraque falsa sunt, et habere eum visum et eum esse
caecum. In affirmatione vero vel negatione semper, vel si sit vel
si non sit, alterum ipsorum verum, alterum falsum erit ; aegro
tare enim Socraten et non aegrotare Socraten, cum sit idem
ipse, manifestum est quoniam alterum eorum verum vel falsum
est, cum non sit, similiter (namque aegrotum esse, cum non sit,
falsum est, non aegrotare vero verum est). Quare in solis his erit
semper alterum ipsorum verum esse vel falsum, quaecumque ut
affirmatio et negatio opponuntur.
[11] Contrarium autem est bono quidem ex necessitate malum
(hoc autem manifestum est ex unaquaque inductione, ut sanitati
aegritudo et iustitiae iniustitia et fortitudini timiditas, similiter
autem et in aliis), malo vero aliquotiens bonum contrarium est,
aliquotiens malum (diminutioni enim, quae mala est, superfiuitas
quae et ipsa mala est contrarium est). In paucis autem hoc
aliquis videbit, in pluribus autem semper malo bonum contrarium
est.
Amplius in contrariis non est necesse, si alterum fuerit, et
reliquum esse ; sanis enim omnibus, sanitas quidem erit, aegritudo
vero minime ; similiter et albis omnibus albedo quidem erit,
nigredo vero non erit. Amplius, si Socraten sanum esse et So
craten aegrotare contrarium est, et non contingit simul eidem
utraque inesse, numquam continget, cum alterum contrariorum
sit, reliquum esse; nam cum sit sanum esse Socraten, non erit
aegrotare Socraten.
Manifestum est autem quoniam circa idem vel specie vel
genere nata sunt fieri contraria ; aegritudo namque et sanitas
circa corpus animalis, albedo vero et nigredo simpliciter circa
corpus, et iustitia et iniustitia in anima. Necesse est autem
omnia contraria aut in eodem genere esse aut in contrariis gene
ribus, vel ipsa esse genera; album quidem et nigrum in eodem
genere (color enim ipsorum genus est), iustitia vero et iniustitia
in contrariis generibus (huius enim virtus, huius vitium genus
est) ; bonum vero et malum non sunt in aliquo genere, sed ipsa
sunt genera.
[12] DE PRIORE. - Prius alterum altero dicitur quadrupliciter.
Primo quidem et proprie secundum tempus, secundum quod
scilicet antiquius alterum altero et senius dicimus (eo enim quod
plus est temporis longaevius et antiquius dicitur). Secunda
quod non convertitur secundum subsistendi consequentiam, ut
unus duobus prius est (cum enim duo sint, consequitur mox
unum esse, cum vero sit unum non est necesse duo esse; quare
non convertitur ab uno consequentia alterius subsistentiae) ;
prius autem videtur esse illud a quo non convertitur subsistentiae
consequentia. Tertia vero secundum quendam ordinem prius
dicitur, quemadmodum et in disciplinis et in orationibus ; in
demonstrativis enim disciplinis inest prius et posterius secundum
ordinem (elementa enim priora sunt descriptionibus secundum
ordinem, et in grammatica elementa priora sunt syllabis), et in
orationibus similiter (exordium enim narratione prius est ordine).
Amplius praeter haec omnia, quod melius et honorabilius est,
prius natura esse videtur; solent autem plures honoratiores [ma
gis] et quos ipsi maxime venerantur priores esse dicere ; est autem
hic modus paene alienissimus.
Atque hi quidem qui dicuntur modi prioris isti sunt. Videtur
autem praeter eos qui dicti sunt alter esse prioris modus ; eorum
enim quae convertuntur secundum essentiae consequentiam,
quod alterius quomodolibet causa est digne prius natura dicitur.
Quoniam autem sunt quaedam t alia, manifestum est; nam esse
hominem convertitur secundum subsistentiae consequentiam ad
verum de eo sermonem; nam, si est homo, verus sermo est quo
dicimus quoniam est homo, et convertitur (nam, si verus est
sermo quo dicimus quoniam est homo, hominem esse necesse
est) ; est autem verus sermo nullo modo causa subsistendi rem,
res autem videtur quodammodo causa esse ut sermo verus sit ;
nam, quoniam est res vel non est, verus sermo vel falsus dicitur.
Quare secundum quinque modos prius alterum altero dicitur.
[13] DE HIS QUAE SIMUL SUNT. - Simul autem dicuntur sim
pliciter et proprie quorum generatio in eodem tempore est ;
neutrum enim neutro prius est aut posterius ; simul autem
secundum tempus ista dicuntur. Naturaliter autem simul sunt
quaecumque convertuntur quidem secundum subsistendi conse
quentiam, si nullo modo alterum alteri subsistendi causa sit, ut du
plum et medium; convertuntur P-nim ista (nam cum sit duplum est
medium, et cum sit medium est duplum), neutrum vero neutri
subsistendi causa est. Et ea quae ex eodem genere in contrarium
dividuntur simul natura esse dicuntur. In contrarium vero dividi
dicuntur secundum eandem divisionem, ut volatile, gressibile
et aquatile; haec enim in contrarium dividuntur, cum ex eodem
genere sint ; animal enim dividitur in volatile, gressibile et aqua
tile, et nullum horum prius est vel posterius, sed simul haec
videntur esse natura (dividitur autem et unumquodque eorum in
species iterum secundum eandem divisionem, ut gressibile
animal et volatile et aquatile) . Erunt igitur et illa simul natura,
quaecumque ex eodem ipso genere secundum eandem subdivisio
nem sunt, genera autem semper priora sunt; non enim conver
tuntur secundum substantiae consequentiam, ut aquatile quidem
cum sit est animal, animal vero cum sit, non necesse est esse
aquatile. Simul ergo natura esse dicuntur quaecumque conver
tuntur quidem secundum essentiae consequentiam, nullo autem
modo alterum alteri subsistendi causa est, et ex eodem genere
quae in contrarium sibi dividuntur; simpliciter autem simul sunt
quorum generatio in eodem t empore est.
[14] DE MOTU. - Motus vero sunt species sex: generatio,
corruptio, crementum, diminutio, commutatio, secundum locum
translatio. Alii quidem motus manifestum est quoniam a se invi
cem diversi sunt ; neque enim est generatio corruptio, nec cremen
tum diminutio nec secundum locum translatio ; similiter autem et
ceterae. In commutatione vero est aliqua dubitatio, ne forte
necesse sit quod commutatur secundum aliquem reliquorum
motuum commutari. Hoc autem non est verum; paene enim
secundum ompes passiones vel multas commutari nobis contingit
nullo aliorum motuum communicante ; nam neque crescere
necesse est quod secundum passionem movetur nec diminui,
similiter aut em et in aliis ; quare diversus erit mot us ab aliis
commutationibus (nam si idem esset, oporteret omne quod
commutatur mox aut crescere aut minui aut aliquem aliorum
motuum consequi; sed non est necesse). Similiter autem et quod
crescit vel secundum quemlibet alterum motum mutatur; sed
sunt quaedam quae crescunt et non commutantur, ut quadratum
circumposito gnomone crevit quideni, sed commutatum non est ;
similiter autem et in aliis huiusmodi. Quare a se invicem motus
isti diversi sunt.
Simpliciter autem motus quieti contrarius est ; singulis vero
motibus, generationi quidem corruptio, diminutio vero cremento,
secundum locum translationi secundum locum quies. Maxime
autem videtur opponi in contrarium locum permutatio, ut de eo
quod est deorsum ad id quod est sursum et de eo quod est sursum
ad id quod est deorsum. Reliquo vero de his qui assignati sunt
motui non est facile assignare quid sit contrarium, videtur autem
neque esse aliquid ei contrarium, nisi quis opponat secundum
qualitatem quietem secundum qualitatem translationi quae in
contrarium, quemadmodum etiam in ea quae est secundum locum
translatione secundum locum quietem vel in contrarium locum
translationem (est enim commutatio translatio secundum quali
tatem) ; quare opponitur ei secundum qualitatem quies vel in
contrarium qualitatis translatio, ut album fieri quod est nigrum ;
commutatur enim, in contrarium qualitatis facta translatione.
[15] DE HABERE. - Habere secundum plures modos dicitur :
aut enim ut habitum vel a:ffectionem vel aliam aliquam qualita
tem (dicimur enim scientiam habere et virtutem) ; aut ut quanti
tatem, ut quam quisque habet magnitudinem (dicitur enim bi
cubitam vel tricubitam habere magnitudinem) ; aut circa corpus
vestitum aut tunicam ; aut in parte (ut in manu anulum) ; aut
partem (ut manum vel pedem) ; aut in vase (ut modius triticum
vel dolium vinum; vinum enim dolium habere dicitur, et modius
triticum ; haec igitur habere dicuntur ut in vase) ; vel ut posses
sionem (habere enim domum vel agrum dicimur). Dicimur vero
et habere uxorem et uxor virum; videtur autem alienissimus
esse habendi modus qui nunc dictus est ; nihil enim aliud habere
uxorem significat quam cohabitare. Fortasse autem et alii
habendi modi videbuntur ; qui autem solent dici paene omnes
sunt annumerati.